“Laten we afspreken schaamte uit het raam te gooien”

The story is out. Begin deze maand blogde ik over mijn aanloop naar Meer dan stijl. Waarom ik het nu allemaal doe. Waarom ik anderen wil helpen zichzelf te zijn en te leven vanuit hun eigenwaarde. Ontzettend spannend, je even een flink potje kwetsbaar opstellen. Vroeger had ik me er misschien wel voor geschaamd, maar juist met schaamte heb ik zo rigoureus willen breken in mijn weg omhoog. Of ik mij nu nooit meer schaam? Die vraag is niet met een simpel ja of nee te beantwoorden.

Schaamte, wat is dat nu eigenlijk? Ik heb schaamte altijd ervaren als een soort ontmaskering. Je zegt of doet iets waardoor iemand iets over je te weten komt, wat je eigenlijk niet had willen prijsgeven. Voor mij ging het meestal om eigenschappen of meningen die ik liever voor mezelf had gehouden. Maar natuurlijk kan schaamte ook ontstaan door een gebeurtenis, omdat je bijvoorbeeld heel onhandig struikelt, daardoor alle chocoladepudding over je heen krijgt en iedereen heel hard moet lachen. Allemaal situaties waarin we een verhaal construeren over wat er nu precies gebeurt tussen jou en de anderen.

Schaamte wordt dan ook getriggerd door de dreiging van sociale afwijzing. We hebben allemaal een veilige plek nodig en meestal zoeken we die in een sociale constructie: onze familie, een vriendengroep, een geloofsgemeenschap. Zo zijn er veel meer sociale constructies te bedenken waarin we onze plek proberen te vinden, voor veiligheid, om ons thuis te voelen. Als we ons schamen hebben we het idee dat dat “thuis horen bij” in gevaar komt. Brené Brown schrijft niet voor niets: “I define shame as the intensely painful feeling or experience of believing that we are flawed and therefore unworthy of love and belonging – something we’ve experienced, done, or failed to do makes us unworthy of connection.”

That we are flawed. Dat is een essentieel stuk. Want dat verhaal dat we bedenken, gaat meestal over onszelf en hoe wij niet voldoen. Drie hoofdingrediënten spelen daarin vaak de hoofdrol:

• Ik had … niet moeten doen/zeggen/laten
• Nu zullen ze … van mij denken
• Zie je wel… [hier volgt een belemmerende overtuiging]

Vooral die laatste is nasty. Je innerlijke criticus weet er altijd weer een schepje bovenop te doen door er in te wrijven dat je niet deugt of mensen nu zeker wel zullen denken dat je niet helemaal otjepietje bent. In je verhaal verandert – zonder dat je er erg in hebt – iets dat betrekking heeft op een situatie in iets dat betrekking heeft op jou. Dan lachen de mensen niet omdat het een grappig gezicht is dat iemand onder de chocoladepudding zit, maar lachen ze omdat jij belachelijk bent. Of je hebt niet meer het gevoel dat je een fout begaan hebt, maar dat je zelf een fout, een mislukkeling bent.

Dit zijn gevaarlijke verhalen. Als we is deze verhalen geloven doen we onszelf te kort. We verstijven, vereenzamen en gaan ons verstoppen en afschermen voor datgene waar we zo graag deel van willen uitmaken. Het is een verhaal vanuit angst en als je het verhaal gelooft, wordt die angst bewaarheid. Juist daarom is die “zie je wel” zo akelig.

Eén ding mag duidelijk zijn: schaamte is een uiting van angst om niet genoeg te zijn. Die angst ken ik als geen ander. We kennen ‘m allemaal in meer of mindere mate. Wie die angst als geen ander onderkent en onderzoekt is Brené Brown, onze queen of shame. Zij weet de vinger op de zere plek te leggen. Dus mocht je denkt: “Do, ik ben nu al vijf minuten aan het lezen en snap het nog niet”, kijk dan naar de Tedtalk van BB.

Schaamte achter je laten

Door schaamte uit het raam te gooien, ben ik niet gestopt me te schamen. Ik heb me nadien nog vele malen geschaamd voor iets wat ik zei, deed of ben. En toch is er iets veranderd. Dat merkte ik gaande weg, doordat de schaamte minder grip op mij had. Ik kijk door de schaamte heen en erken waarom ik me op dat moment kwetsbaar voel. Ik erken mijn angst voor afwijzing, om niet genoeg te zijn. En met die erkenning kan ik mezelf helpen. Door met compassie naar mijzelf en mijn emoties te kijken. Door mijzelf niet langs een onmenselijke meetlat te leggen, maar te zien door de zachte ogen waarmee ik ook naar anderen kijk. En daarmee heb ik mezelf permissie gegeven om het waard te zijn geliefd, bewonderd en gewaardeerd te worden.

Intussen heb ik al lange tijd niet meer diep geschaamd (hooguit een beetje). Maar mijn kwetsbaarheid, ja die is alom tegenwoordig. Kijk maar naar mijn levensverhaal: vertellen dat je huilend aan de bar zit, van ellende door je benen zakt en jezelf echt helemaal niks waard vindt. Het zijn niet echt de eerste anekdotes die ik als ondernemer had uitgezocht. Maar het is waar, het is puur en het is mijn kracht geworden.

En toch, kwetsbaarheid en schaamte zijn geen fijne gevoelens. Als je de zwaarte van schaamte voelt, stel jezelf dan eens de volgende vragen:

• Welk verhaal vertel jij jezelf als je je schaamt?
• Bevraag je verhaal: is het waar? Klopt oorzaak en gevolg in je verhaal? Kun je de situatie ook op een andere manier uitleggen?
• Wat zou jij zeggen tegen een vriend(in) in deze situatie?

Vergeet niet: wees lief voor jezelf, durf kwetsbaar te zijn en blijf nieuwsgierig.