Wat een vos je leert over jezelf zijn

Vos & ik. Uit dit heerlijke boek van Catherine Raven heb ik de afgelopen twee weken heel veel inspiratie geput. Ik denk dat dit boek van waarde is voor iedereen die probeert zijn eigen weg te vinden in het leven (en net zoveel van de natuur houdt als ik). In dit blog neem ik je mee in een aantal wijze lessen die ik uit het boek gehaald heb.

Ik vind het een prachtig boek om zoveel redenen. Het gaat over een vos en ik ben dol op dieren. De hoofdpersoon woont in de wildernis, terwijl ik droom van een huis in de natuur. En op een diepere laag gaat dit boek over onvoorwaardelijk jezelf leren zijn, wat altijd werk in uitvoering is. De auteur geeft scherpe bespiegelingen op wat het is om mens (of niet-mens) te zijn en weet je tegelijkertijd mee te slepen in een betoverende vriendschap.

Een vos als vriend

Vriendschap met een vos. Een wild dier dat je elke dag om kwart over vier komt opzoeken en waarmee je tijd doorbrengt. Samen wandelen, samen lezen, samen in de zon zitten. Dat klinkt misschien meer als een thema voor een kinderboek dan het werk van een bioloog. Juist de worsteling die Raven toont om geen menselijke eigenschappen toe te dichten een Vos (want dat hoort niet, zo is ze niet opgeleid), is iets waar wij ontzettend veel van kunnen leren in ons dagelijks leven.

Een vos kan geen vriendschap sluiten. Een vos is een wild dier en wilde dieren zijn alleen maar bezig met slapen, eten, poepen en in leven blijven. Dat is wat je leert als bioloog. Een vos menselijke eigenschappen toedichten, dat hoort niet. Als er dan toch een band ontstaat tussen onze hoofdpersoon en de vos, is zij zich er constant van bewust dat dat niet is zoals het hoort. Zo is ze niet opgeleid. Ze beseft zich dat ze maar beter niet te veel kan zeggen over Vos – die zo belangrijk voor haar is – om als wetenschapper nog serieus genomen te worden. En tegelijkertijd houdt ze vaste aanstellingen aan de universiteit af om meer tijd met vos door te brengen. Het is een innerlijk getouwtrek tussen doen wat je als volwassen vrouw zou moeten doen en doen wat je hart je ingeeft.

De mal en de eigen weg

Raven (eigenlijk moet ik zeggen de hoofdpersoon, want zo heb ik dat geleerd) leest samen met Vos De kleine prins, ook een van mijn favoriete boeken. Op een gegeven moment schrijft ze: “Op dat punt was ik al bijna wat Saint-Ex [zo noemt ze kameraadschappelijk de auteur van De kleine prins] ‘kleinburgerlijk’ noemt, waarmee hij niet duidde op gebrek aan geld, maar op gebrek aan creativiteit. In plaats van mijn eigen weg te gaan, stapte ik in een mal die de maatschappij voor me had ontworpen”. De wereld heeft een standaard mal voor iedereen, een norm waaraan we moeten voldoen. We gaan studeren, we gaan werken, we krijgen een relatie en kinderen, elke ochtend starten we weer met hetzelfde dagelijkse programma. De dingen waar we van houden hebben we ingeruild voor iets wat heel volwassen en belangrijk schijnt te zijn: doen wat je hoort te doen, passen in een mal. “Gelukkig stapte ik er voordat de klei was uitgehard weer uit,” schrijft Raven. Lucky escape.

Wat maakt je tot wie je bent?

Haar inzicht in het vormen van identiteit vind ik heel raak. Om te beslissen hoe ze haar carrière zou vervolgen – en in een poging om Vos weer door de ogen van de biologie te zien – gaat ze bij zichzelf te rade: wie ben ik, wat kan ik, wat doe ik? “Ik had geprobeerd mezelf te definiëren met een zelfstandig naamwoord, een titel die een beroep aanduidde, terwijl ik werkwoorden had moeten gebruiken. Benoemde zelfstandige naamwoorden strooien je zand in de ogen. Misschien opzettelijk. Ik hoor liever van iemand dat hij zingt dan dat hij zanger is. Die laatste formulering probeert me een kant op te duwen die ik misschien niet op wil. […] Hoe vaak in ons leven komen we erachter dat de bron van al onze zorgen gewoon een ondoordachte grammaticale keuze is?”

Als neerlandicus en identiteitsvinder (whoopsie, ik strooi ook met zelfstandige naamwoorden) smul ik hiervan. Voor heel veel mensen geldt dat hun beroep een flink deel uitmaakt van hun identiteit. Het is ook een van dingen – naast je gezinssituatie – waar mensen het eerst naar vragen als ze je leren kennen: wat ben je? Docent, bankdirecteur, uitvaartverzekeraar, winkelier, vuilnisman, politicus. Het zijn allemaal dingen die je van de een op de andere dag niet meer kunt zijn. Door ontslag of arbeidsongeschiktheid bijvoorbeeld. Wat doet dat dan met je zelfbeeld? Wat blijft er dan nog staan van jouw identiteit? Is het niet veel waardevoller om jezelf te definiëren aan de eigenschappen die jou tot een goede docent of bankdirecteur maken?

Mijn eigen ondoordachte grammaticale keuze

Ik heb het zelf ervaren. Van de en op de andere dag kreeg ik gewrichtsklachten waardoor ik mijn werk als modemaker niet meer kon uitvoeren. Eigenlijk had ik met mijn lijf niet zo’n handig beroep gekozen, zeiden mijn ergo- en fysiotherapeuten. Het zou toch beter zijn om wat anders te gaan doen. En daarmee zaagden ze de stoelpoten onder mij vandaan.

Gelukkig realiseerde ik me al snel dat ik meer was dan modemaker. Misschien kan ik niet meer naaien, alles waarom ik modemaker was geworden was er nog steeds: creativiteit, oog voor detail, empathie, het vermogen om vorm te geven. Ik moest misschien (tijdelijk) stoppen met modemaker te zijn, dat betekende niet dat ik niet langer mezelf kon zijn. Nog altijd kon ik vol overtuiging zeggen: ik ben creatief. Daarmee zal ik nooit kunnen stoppen. En ook niet hoeven stoppen, tenzij ik in mal stap die Saint-Ex zo verfoeit.

Zo reflecteerde ik tijdens het boek samen met Catherine Raven op de vraag wat het is om jezelf te zijn. Zoek het in de dingen die van binnen zitten. Dit boek leerde me niet alle wat over vossen, woelmuizen en eksters, het liet me ook naar mezelf kijken. In Raven vond ik een medestander om zonder mal door het leven te gaan en al lezend voelde het alsof ik ook bijna een vos als vriend had.

Ben je nieuwsgierig geworden en wil je het boek ook lezen? Ga dan naar je lokale boekhandel.

Wil je samen met mij reflecteren op wat jou maakt tot wie je bent, stuur me een mail en ik neem persoonlijk contact met je op.